Elektronik çöpler

Kullanılmaz hale gelmiş bilgisayarlar hem değerli birer metal madeni hem de diğer elektronik atıklar gibi zehirli. Eskimiş bilgisayarlar, ne yapılacakları bilinmediğinden, genellikle ya evlerin bir köşesinde bekletiliyor ya da çöp depolama alanlarına atılıyor. Bakır, paladyum ve radyumdan platinyum, gümüş ve altına kadar bir çok metal içeren bilgisayarların geri dönüşümü için kanuna aykırı ve ilkel yöntemler uygulanabiliyor. Bakır teller sökülüyor, tel yığınları yakılıyor. Devre kartlarındaki bakır ve değerli metaller asit ve siyanür kullanılarak geri elde ediliyor. Ama sonrasında su ve toprağa karışan zehirli kimyasallardan kurtulmanın çaresi yok. Yoğun nitrik asit ile hidroklorik asiti 1’e 3 oranında karıştırarak elde ettiğiniz “soylu su” adı verilen karışım ile plastik devre kartlarını bir dizi işleme tabi tutunca altın, platinyum gibi soy metalleri çözebiliyorsunuz. Sakın evde denemeye kalkmayın, zira çıkan gazlar öldürücü. E-atıkların büyük kısmının, sanayileşmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere doğru olan tehlikeli atık ticareti yoluyla ortaya çıktığı bilindiği için, çok uluslu çevre anlaşması olan Basel Sözleşmesi’nin üzerinde durduğu en önemli konulardan biri e-atık ihracatı. Ülkemizde de 1992 yılında yürürlüğe giren Basel sözleşmesi tehlikeli atıkların sınır aşırı taşınması konusunda yasaklamalar getiriyor.

Çevresel Bilim ve Teknoloji dergisinde geçen ay yayımlanan bir makale e-atık oluşumunun küresel gidişatı hakkında yeni bilgiler içeriyor. E. Williams, J. Yu, M. Ju ve Y. Yang’ın çalışması sadece masaüstü ve dizüstü bilgisayarları ele alıyor. Uluslararası İletişim Birliği’nden gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere ait bilgisayar satışı ve alışı bilgisini alan ekip, bilgisayarların ömrünü ve her ülkeden geri dönüşüm için gönderilen bilgisayar miktarını da göz önüne alınca şu sonucu buluyor: Gelişmekte olan ülkeler, 2016-2018 yılına kadar, geri dönüşüm için ülke dışından gelen bilgisayar sayısı sıfırlansa bile, yurt içi bilgisayar
üretimleri ile sanayileşmiş ülkelere kıyasla daha çok e-atık sahibi olacak.

Williams “ Çalışmamız gösterdi ki, iş Basel yasağına uymakla bitmiyor, yeni e-atık önlemleri alınması gerekir” diyor. Kişisel bilgisayarların yanına bir de cep telefonları, faks makineleri, yazıcıları, MP3 çalarları vs. eklersek gelecekte her yerleşim yerinin yanına bir e-çöplük gerekecek gibi görünüyor.